Kıdem tazminatı 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında bir işveren nezdinde çalışan işçinin en az bir yıllık çalışması sonunda iş akdinin kanun aradığı şartlarda feshedilmesiyle hak kazandığı tazminat türüdür.
Kıdem tazminatı hükümleri 4857 sayılı kanundaki Geçici Madde 6 uyarınca önceki kanun olan 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesinde yazılıdır. Buna göre bir işçi bir iş yerinde bir yıl veya daha uzun süreyle çalıştığında ve kanuni koşullar oluştuğunda iş sözleşmesi sona erdiğinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Bir yıldan daha az çalışma yapıldığı takdirde iş akdi hangi nedenle sona ererse ersin işçinin kıdem tazminatına hak kazanması mümkün değildir. Yani işçi ister haklı nedenle iş akdini sona erdirsin, isterse işveren tarafından haklı neden olmaksızın iş akdi sona erdirilsin, işçinin kıdem tazminatına hak kazanması mümkün olmayacaktır.
Kıdem Tazminatı Şartları
Kıdem tazminatı için en önemli şart bir yıllık çalışmışlık olgusudur. Diğerleri ise; iş akdinin işveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. Maddesi dışında feshedilmesidir. Yani iş ilişkisinin işveren tarafından haklı bir sebep ileri sürülmeden feshedilmesidir. Örneğin; işçinin iş akdinin keyfi olarak sona erdirilmesi gibi uygulamalar olduğunda işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Diğer şart ise iş akdinin işçi tarafından İş Kanunu’nun 24. Maddesi kapsamında sonlandırılmasıdır.
Yani işçi tarafından haklı bir sebep ileri sürülerek iş sözleşmesi sonlandırıldığında işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun dışında prim gününün doldurulması sebebiyle emeklilik için iş akdinin işçi tarafından sonlandırılması, evlenen kadın işçinin evlilik tarihinden itibaren bir sene içinde kendi isteğiyle iş akdini sonlandırması durumunda da işçi iş akdine hak kazanır.
Kıdem Tazminatı Hesaplama
Kıdem tazminatı hesaplama işçinin son brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Brüt ücrete sosyal yardımlar, primler, yemek ücreti, yol ücreti gibi sosyal haklar da ilave edilir. Akabinde ise binde 7,59 oranında damga vergisi kesintisi yapılarak kıdem tazminatı işçiye ödenir. Yani kıdem tazminatı hesaplama işlemi yapılırken çıplak brüt ücret değil, giydirilmiş brüt ücret (sosyal yardımlar dahil) dikkate alınır.
Kıdem tazminatı hesaplama işlemi oldukça teknik olduğundan genellikle İş hukuku hesap bilirkişiliği eğitimi alan kişilerce hesaplama yapılmaktadır. Bunun yanı sıra mali müşavirlik hizmeti verenler de kıdem tazminatı hesaplama işlemini yapmaktadırlar.
Kadın İşçi Evlendiğinde Kıdem Tazminatı
Kadın işçi evlendiğinde iş akdini bir sene içinde sona erdirmek isterse kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun için işçinin evlendiğini işverenine yazılı olarak bildirerek evlilik sebebiyle iş akdini sonlandırmak istediğini belirtmesi gerekmektedir. Evlilik sebebiyle iş akdinin sona erdirdiğini yazılı olarak işverene bildirmeyen kadın işçi kıdem tazminatı talebinde bulunamayacaktır.
Bu hak 1475 sayılı önceki İş Kanunu’nun 14. maddesinin 5. fıkrasında kadın işçi lehine düzenlenmiştir. Madde metni şu şekildedir;
“…kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet aktinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.”
Kanun koyucu bu haliyle kadın işçi lehine bir düzenleme getirmiş olup günümüzde de bu hak birçok kadın işçi tarafından kullanılmaya devam etmektedir.
İşçi Öldüğünde Kıdem Tazminatı
Çalıştığı iş yerinde en az bir yıllık çalışma süresini doldurduktan sonra işçinin ölmesi durumunda ölen işçinin mirasçıları kıdem tazminatını talep edebilir. Bunun için noter vasıtasıyla ya da Sulh Hukuk Mahkemesi kanalıyla Mirasçılık Belgesi alınmalı ve bu belgeyi işverene yazılı olarak vererek kıdem tazminatı talebinde bulunulması gerekmektedir.
Bu hak 1475 sayılı kanunun 14. maddesinin 5. fıkrası ile ölen işçinin mirasçılarına tanınmıştır. Günümüzde birçok kişi bu hakkı kullanmaktadır.
Emeklilik Sebebiyle Kıdem Tazminatı
İşçi prim ödeme gününü doldurarak SGK’dan emekliliğe hak kazandığına dair belgeyi işverene sunduğu takdirde kıdem tazminatına hak kazanarak iş akdini sona erdirebilir. Uygulamada genelde SGK’dan emekliliğe hak kazanıldığına dair belgeyi alan işçi bu belgeyi işverene vermeden istifa ettiğinden kıdem tazminatı ödemesi yapılmamaktadır.
Bu konuda işçilerin hassas ve dikkatli olmaları gerekmektedir. SGK’dan alınan belgenin bir örneğinin işverene verilmesi suretiyle iş akdini sona erdiren işçi kıdem tazminatına hak kazanabilecektir.
İşçinin Askere Gitmesi Sebebiyle Kıdem Tazminatı
İşçiye askerlik için celp kâğıdı geldiğinde işçi askere gitmek üzere iş yerinden ayrılabilir. Bu durumda işçiye askerlik sebebiyle kıdem tazminatı ödemesi yapılması gerekir. İşçi, iş akdini sonlandırmak istediğinde sonlandırma sebebinin askerlik sebebiyle olduğunu mutlaka yazmalıdır. Netice itibariyle askerlik sebebiyle iş akdi sona eren işçi kıdem tazminatını talep edebilecektir.
Kıdem Tazminatı Tavanı Nedir?
Kıdem tazminatı tavanı Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan genelge ile genellikle 6 aylık periyotlar halinde belirlenir. Son yayımlanan genelgeye göre kıdem tazminatı tavanı 01.01.2021-30.06.2021 tarihleri arasında 7.638,96 TL olarak belirlenmiştir. Bu tavanı aşan kıdem tazminatları bakımından ise üst sınır olarak bu miktar uygulanacaktır.
Kıdem Tazminatı Zamanaşımı
Kıdem tazminatı zamanaşımı süresi 4857 Sayılı İş Kanunu’nun Ek 3. Maddesi kapsamında 5 yıldır. Bu 5 yıllık süre 12.10.2017 tarihinden sonra sona eren iş sözleşmeleri için geçerlidir. Bu tarihten önce sona eren iş sözleşmelerinde uygulanan kıdem tazminatı zamanaşımı süresi 10 yıldır.
Örneğin 01.01.2018 tarihinde iş akdi sona eren işçinin kıdem tazminatı talep edebilmesi için son gün 31.12.2022’dir. Zamanaşımı süresi hak düşürücü süre olmadığından bu tarihten sonra da talep edilebilir. Fakat zamanaşımı bir defi niteliğinde olduğundan işveren tarafından zamanaşımı itirazı ileri sürüldüğünde talep zamanaşımı sebebiyle mahkeme tarafından kabul görmeyecektir.
Kıdem Tazminatı Nasıl Alınır?
İş sözleşmesi yukarıda saydığımız haller kapsamında kıdem tazminatına hak kazanılacak şekilde sona erdiyse işveren tarafından işçinin son brüt ücreti üzerinden hesaplama yapılarak kıdem tazminatı ödenmelidir.
Eğer işveren tarafından kıdem tazminatı ödemesi yapılmazsa bu defa işçi tarafından Arabuluculuk yoluna başvurulmalıdır. Arabuluculuk Adalet Bakanlığı nezdinde bir kurum olup işçilik alacakları bakımından dava açılmadan önce başvurulması gereken zorunlu bir kurumdur.
Arabuluculuk sürecinde işçi ve işveren anlaşmaya vardığı takdirde anlaşma tutarı işçiye işveren tarafından ödenir. Arabuluculuk tutanağına rağmen ödeme yapılmazsa; Arabuluculuk tutanağı bir ilam (yani mahkeme kararı) hükmünde olduğundan doğrudan icra takibine konu edilir.
Arabuluculuk aşamasında anlaşmaya varılamadığı takdirde ise bu defa işçi İş Mahkemeleri’nde kıdem tazminatı talepli dava açmalıdır. Bu davada Hukuk Muhakemeleri Kanunu kapsamında usulü işlemler, tebligatlar yapılır. Tanıklar dinlendikten sonra dosya mahkeme tarafından bilirkişiye verilerek hesaplama yapması istenir. Bilirkişi raporuna göre mahkemece hüküm kurulur.
Kıdem tazminatı Fonu Nedir?
Kıdem tazminatı fonu 4857 sayılı İş Kanunu’nun Geçici 6. maddesinde düzenlenmiştir. Fakat henüz yürürlüğe girmemiştir. Kıdem tazminatı fonuna ilişkin kanun yürürlüğe girene kadar bu makalede anlattığımız şekilde kıdem tazminatı uygulaması devam etmektedir.
Sonuç
Kıdem tazminatı talep aşamaları hukuk tekniği gerektirdiğinden yapılacak en küçük hata ağır sonuçlarla karşılaşmanıza sebep olabilir. Bu sebeple kıdem tazminatı talepli iş ve işlemlerinizde mutlaka bir Avukata danışmanızda fayda bulunmaktadır.
Kaynak: https://leventsamgar.com/kidem-tazminati-nedir/
BU HABER HAKKINDA YAPILAN YORUMLAR